भारत युनेस्को जागतिक वारसा स्थळे

 

भारतातील युनेस्को जागतिक वारसा स्थळे

भारतात युनेस्कोची एकूण 40 जागतिक वारसा स्थळे आहेत.धोलावीरा आणि रामाप्पा मंदिर ही सांस्कृतिक श्रेणीतील यादीतील नवीन स्थळे आहेत. रामाप्पा मंदिर, तेलंगणा आणि धोलाविरा गुजरात चा 2021 मध्ये युनेस्कोच्या जागतिकवारसा स्थळांच्या यादीत समावेश करण्यात आला आहे.चीनमध्ये झालेल्या UNESCO जागतिक वारसा समितीच्या 44 व्या सत्रात हा निर्णय घेण्यात आला आहे. 2021 मध्ये जागतिक वारसा स्थळांची एकूण संख्या 38 वरून 40 पर्यंत वाढली आहे.

युनेस्को जागतिक वारसा स्थळ

युनेस्को जागतिक वारसा स्थळ हे संयुक्त राष्ट्र शैक्षणिक, वैज्ञानिक आणि सांस्कृतिक संघटना 【UNESCO】 द्वारे मान्यताप्राप्त ठिकाण आहे. 1972 मध्ये युनेस्कोने स्वीकारलेल्या जागतिक सांस्कृतिक आणि नैसर्गिक वारशाच्या संरक्षणासंबंधी काम करते.

युनेस्को जागतिक वारसा स्थळांचे निकष

01】 मानवी सर्जनशील प्रतिभा.

02】 मूल्यांची देवाणघेवाण.

03】 सांस्कृतिक परंपरेची साक्ष.

04】 मानवी इतिहासातील महत्त्व.

05】 पारंपारिक मानवी वस्ती.

06】 सार्वभौमिक महत्त्वाच्या घटनांशी संबंधित वारसा.

07】 नैसर्गिक घटना किंवा सौंदर्य.

08】 पृथ्वीच्या इतिहासाचे प्रमुख टप्पे.

09】 महत्त्वपूर्ण पर्यावरणीय आणि जैविक प्रक्रिया.

10】 जैवविविधतेसाठी महत्त्वपूर्ण नैसर्गिक अधिवास.

भारत युनेस्कोची जागतिक वारसा स्थळ यादी

» अजिंठा लेणी

   1983

   महाराष्ट्र

» एलोरा लेणी

   1983

   महाराष्ट्र

» आग्रा किल्ला

   1983

   आग्रा

» ताज महाल

   1983

   आग्रा

» सूर्य मंदिर

   1984

   ओरिसा

» महाबलीपुरम स्मारके

   1984

   तामिळनाडू

» काझीरंगा राष्ट्रीय उद्यान

   1985

   आसाम

» केवलदेव राष्ट्रीय उद्यान

   1985

   राजस्थान

» मानस वन्यजीव अभयारण्य

   1985

   आसाम

» गोव्यातील चर्च आणि कॉन्व्हेंट्स

   1986

   गोवा

» खजुराहोची स्मारके

   1986

   मध्य प्रदेश

» हंपीची स्मारके

   1986

   कर्नाटक

» फतेहपूर सिक्री

   1986

   आग्रा

» एलिफंटा लेणी

   1987

   महाराष्ट्र

» ग्रेट लिव्हिंग चोल मंदिरे

   1987

   तामिळनाडू

» पट्टाडकल स्मारके

   1987

   कर्नाटक

» सुंदरबन राष्ट्रीय उद्यान

   1987

   पश्चिम बंगाल

» नंदा देवी आणि व्हॅली ऑफ फ्लॉवर्स नॅशनल पार्क

   1988

   उत्तराखंड

» बुद्धाची स्मारके

   1989

   सांची, मध्यप्रदेश

» हुमायूनची कबर

   1993

   दिल्ली

» कुतुबमिनार आणि त्याची स्मारके

   1993

   दिल्ली

» दार्जिलिंग, कालका शिमला आणि निलगिरीची पर्वतीय रेल्वे

   1919

   दार्जिलिंग

» महाबोधी मंदिर

   2002

   बिहार

» भीमबेटका रॉक शेल्टर्स

   2003

   मध्य प्रदेश

» छत्रपती शिवाजी टर्मिनस

   2004

   महाराष्ट्र

» चंपानेर पावागड पुरातत्व उद्यान

   2004

   गुजरात

» लाल किल्ला

   2007

   दिल्ली

» जंतर मंतर

   2010

   दिल्ली

» पश्चिम घाट

   2012

   कर्नाटक, केरळ, तामिळनाडू, महाराष्ट्र

» हिल फोर्ट

   2013

   राजस्थान

» द क्वीन्स स्टेपवेल

   2014

   गुजरात

» ग्रेट हिमालयन नॅशनल पार्क

   2014

   हिमाचल प्रदेश

» नालंदा

   2016

   बिहार

» खांगचेंडझोंगा राष्ट्रीय उद्यान

   2016

   सिक्कीम

» ले कॉर्बुझियर 【कॅपिटल कॉम्प्लेक्स】 चे आर्किटेक्चरल कार्य

   2016

   चंदीगड

» द हिस्ट्री सिटी

   2017

   अहमदाबाद

» व्हिक्टोरियन गॉथिक आणि आर्ट डेको एन्सेम्बल्स

   2018

   मुंबई

» गुलाबी शहर

   2019

   जयपूर

» काकतिया रुद्रेश्वर 【राम्पा】 मंदिर

   2021

   तेलंगणा

» ढोलवीरा

   2021

   गुजरात

भारत युनेस्को जागतिक वारसा स्थळांबद्दल महत्त्वाचे मुद्दे

» अजिंठा लेणी

बौद्ध स्मारकांसाठी प्रसिद्ध गुहा असून हे सिगिरिया पेंटिंग्ज सारख्या पेंटिंग्ज आणि फ्रेस्कोने सजवलेले आहे.

» एलोरा लेणी

जैन व हिंदू मंदिरे आणि मठ असून ही लेणी टेकड्यांमधून उत्खनन करण्यात आली होती विशेष म्हणजे हे एक दगडी बांधकाम आहे.

» आग्रा किल्ला

मुघल साम्राज्यातील सर्वात प्रमुख वास्तू आहे.

» ताजमहाल

हे जगातील सात आश्चर्यांपैकी एक असून बादशहा शाहजहानने आपली तिसरी पत्नी बेगम मुमताज महल हिच्या स्मरणार्थ ही वास्तू बांधली होती.

» सूर्य मंदिर

हे मंदिर कलिंग वास्तुकलेच्या पारंपारिक शैलीसाठी प्रसिद्ध आहे.

» महाबलीपुरम स्मारके

हे स्मारक महाबलीपुरम लार्जेस्टसाठी प्रसिद्ध असून ओपन एअर रॉक रिलीफ, मंडप, रथ मंदिरे, ही एक पल्लव वंशाची वास्तुकला आहे.

» काझीरंगा राष्ट्रीय उद्यान

ग्रेट एक-शिंग गेंड्यांसाठी जगप्रसिद्ध असून येथे वाघ, जंगली म्हशी, हत्ती, दलदल हरण यांची घनता सर्वाधिक आहे आणि या उद्यानाला महत्त्वाचे पक्षी क्षेत्र म्हणूनही ओळखले जाते.

» केवलदेव राष्ट्रीय उद्यान

हे राष्ट्रीय उद्यान मानवनिर्मित वेटलँड पक्षी अभयारण्य असून पक्षीशास्त्रज्ञांसाठी हॉटस्पॉट आणि सायबेरियन क्रेनसाठी लोकप्रिय आहे.

» मानस वन्यजीव अभयारण्य

हे अभयारण्य व्याघ्र प्रकल्प, बायोस्फीअर रिझर्व्ह आणि एलिफंट रिझर्व्हसाठी प्रसिद्ध आहे.

» गोव्याची चर्च व कॉन्व्हेंट्स

हे रोम ऑफ द ओरिएंट, फर्स्ट मॅन्युलिन, आशियातील मॅनेरिस्ट आणि बारोक आर्ट फॉर्म, आशियातील फर्स्ट लॅटिन राइट माससाठी प्रसिद्ध आहे.

» खजुराहोची स्मारके

ही स्मारक जैन व हिंदू मंदिरांच्या समूहासाठी लोकप्रिय आहे. हे झाशीच्या आग्नेयेस १७५ किमी अंतरावर आहे. त्यांच्या नागारा शैलीतील प्रतीकवाद आणि कामुक आकृती तसेच शिल्पांसाठी प्रसिद्ध आहे.

» हंपीची स्मारके

विजयनगरचे समृद्ध राज्य. हम्पी येथील अवशेष कला आणि स्थापत्यकलेची उत्तम द्रविड शैली दर्शवतात. या ठिकाणचे सर्वात महत्त्वाचे वारसा वास्तू विरुपाक्ष मंदिर आहे.

» फतेहपूर सिक्री

याची रचना चार मुख्य स्मारकांनी बनलेली असून जामा मशीद, बुलंद दरवाजा, पंचमहाल किंवा जादा बाई का महल, दिवाने-खास आणि दिवाण-आम.

» एलिफंटा लेणी

ही बौद्ध व हिंदू लेण्यांसाठी लोकप्रिय असून अरबी समुद्रातील बेटावर वसलेले आहे तसेच येथे बेसल रॉक लेणी आणि शिव मंदिरे आहेत.

» उत्तम जिवंत चोल मंदिरे

ही मंदिरे चोल वास्तुकला, शिल्पकला, चित्रकला तसेच कांस्य कास्टिंगसाठी लोकप्रिय आहेत.

» पट्टाडकल स्मारके

हे चालुक्य स्थापत्यशैलीसाठी लोकप्रिय असून ज्याचा उगम आयहोलमध्ये झाला आणि नागारा आणि द्रविडीयन वास्तुकलेसह मिश्रित झाला.

» सुंदरबन राष्ट्रीय उद्यान

हे नॅशनल पार्क बायोस्फीअर रिझर्व, लार्जेस्ट एस्टुअरिन मॅन्ग्रोव्ह फॉरेस्ट, बंगाल टायगर आणि सॉल्ट-वॉटर क्रोकोडाईल म्हणून लोकप्रिय आहे.

» नंदा देवी व व्हॅली ऑफ फ्लॉवर्स नॅशनल पार्क

हे स्नो लेपर्ड, एशियाटिक ब्लॅक बेअर, ब्राउन बीअर, ब्लू शीप आणि हिमालयन मोनाल, वर्ल्ड नेटवर्क ऑफ बायोस्फी अरसाठी प्रसिद्ध आहे.

» बुद्धाची स्मारके

मोनोलिथिक स्तंभ, राजवाडे, मठ, मंदिरे मौर्य वास्तुकला, शिलालेख यासाठी हे लोकप्रिय आहे.

» हुमायूनची कबर

ताजमहाल आणि मुघल स्थापत्यकलेच्या पूर्ववर्तीसाठी हे लोकप्रिय आहे.

» कुतुबमिनार व त्याची स्मारके

कुतुबमिनार, अलई दरवाजा, अलई मिनार, कुब्बत-उल- इस्लाम मशीद, इल्तुमिशची कबर आणि लोखंडी स्तंभ यांचा समावेश आहे.

» दार्जिलिंग,कालका शिमला व पर्वतीय रेल्वे

भारतातील पर्वतीय रेल्वेमध्ये दार्जिलिंग हिमालयन रेल्वे, निलगिरी माउंटन रेल्वे आणि कालका-शिमला यांचा समावेश होतो.

» महाबोधी मंदिर

बौद्धांसाठी एक महत्त्वाचे धार्मिक केंद्र आहे कारण गौतम बुद्धांनी ज्ञान प्राप्त केलेले हे ठिकाण आहे. बोधगया हे बौद्ध धर्मीयांसाठी सर्वात पवित्र तीर्थक्षेत्र मानले जाते.

» भीमबेटका

हे नैसर्गिक रॉक शेल्टर्समधील रॉक पेंटिंग्स, पाषाणयुगातील शिलालेख, भीमाचे बसण्याचे ठिकाण 【महाभारत】 यासाठी प्रसिद्ध आहे.

» छत्रपती शिवाजी महाराज टर्मिनस

हे मध्य रेल्वेचे मुख्यालय, गॉथिक शैलीतील वास्तुकला यासाठी लोकप्रिय आहे.

» चंपानेर पावागड पुरातत्व उद्यान

हे ठिकाण एकमेव पूर्ण आणि न बदललेले इस्लामिक प्री-मुघल शहर आहे. या पार्कमध्ये पाषाण युगातील काही प्राचीन भारतीय स्थळे देखील आहेत.

» लाल किल्ला

हे शाहजहानाबाद, पर्शियन, तैमुरी आणि भारतीय स्थापत्य शैली, लाल सँडस्टोन आर्किटेक्चर, मोती मशीद यासाठी लोकप्रिय आहे.

» मंतर डिनर

आर्किटेक्चरल खगोलशास्त्रीय उपकरणांसाठी प्रसिद्ध, महाराजा जयसिंग II, या प्रकारची सर्वात मोठी वेधशाळा.

» पश्चिम घाट

जगातील दहा हॉटेस्ट जैवविविधता हॉटस्पॉट्स मध्ये प्रसिद्ध. अनेक राष्ट्रीय उद्याने, वन्यजीव अभयारण्ये आणि राखीव वनांचा समावेश आहे.

» डोंगरी किल्ले

हे ठिकाण अद्वितीय राजपूत लष्करी संरक्षण वास्तुकलासाठी प्रसिद्ध आहे. त्यात चित्तोडगड, कुंभलगड, रणथंबोर किल्ला, गाग्रोन किल्ला, अंबर किल्ला आणि जैसलमेर किल्ला या सहा भव्य किल्ल्यांचा समावेश आहे.

» राणी की वाव

सोलंकी राजघराण्याच्या काळात बांधण्यात आलेल्या उत्कृष्ट प्राचीन भारतीय वास्तुकलेचे हे एक स्पष्ट उदाहरण आहे .

» ग्रेट हिमालयन नॅशनल पार्क

हे सुमारे 375 जीवजंतू प्रजाती आणि अनेक फुलांच्या प्रजातींचे घर आहे, ज्यात काही अत्यंत दुर्मिळ प्रजाती वनस्पती आणि प्राणी जसे की निळ्या मेंढ्या, हिम तेंदुए, हिमालयीन तपकिरी अस्वल, हिमालयन ताहर, कस्तुरी मृगाचे स्प्रूस, घोडा चेस्टनट आणि विशाल अल्पाइन कुरणांचा समावेश आहे. हा हिमालयातील जैवविविधता हॉटस्पॉटचा एक भाग आहे.

» नालंदा

03 ऱ्या शतकात ईसापूर्व ते 13 व्या शतकापर्यंत शिक्षणाचे केंद्र आणि बौद्ध मठ.

» खांगचेंडझोंगा राष्ट्रीय उद्यान

खांगचेंडझोंगा राष्ट्रीय उद्यान तेथील जीवजंतू आणि वनस्पतींसाठी प्रसिद्ध आहे

» ले कॉर्बुझियर 【कॅपिटल कॉम्प्लेक्स】 चे आर्किटेक्चरल कार्य-

आधुनिक चळवळीतील उत्कृष्ट योगदानाचा भाग म्हणून जागतिक वारसा स्थळ म्हणून ओळखले जाते.

» ऐतिहासिक शहर

साबरमतीच्या काठावर एक तटबंदी असलेले शहर जेथे हिंदू, इस्लाम आणि जैन धर्माचे अनुसरण करणारे समुदाय शतकानुशतके सहअस्तित्वात आहेत.

» व्हिक्टोरियन गॉथिक व आर्ट डेको एन्सेम्बल्स

मुंबईच्या फोर्ट परिसरात असलेल्या महान सांस्कृतिक महत्त्वाच्या 94 इमारतींचा हा संग्रह आहे.

» गुलाबी शहर

जयपूरमध्ये अनेक भव्य किल्ले, राजवाडे, मंदिरे आणि संग्रहालये आहेत आणि ते स्थानिक हस्तकला यामुळे प्रसिद्ध आहेत.

» काकतिया रुद्रेश्वर 【रामाप्पा】 मंदिर

रामाप्पा मंदिर तेलंगणातील पालमपेट गावात आहे. हे मंदिर किमान 800 ते 900 वर्षे जुने असल्याचा अंदाज आहे. मंदिर विशेषतः हलक्या सच्छिद्र विटांसाठी ओळखले जाते ज्यांना तरंगत्या विटा म्हणतात

» ढोलवीरा

धोलावीरा हे गुजरातमधील कच्छ जिल्ह्यात वसलेली एक वास्तू आहे. हे सिंधू संस्कृतीच्या सर्वात प्रमुख ठिकाणांपैकी एक आहे.