बिरसा मुंडा

बिरसा मुंडा यांचा जन्म झारखंडमधील उलिहातू या गावी 15 नोव्हेंबर 1875 रोजी झाला. त्यांचे शिक्षण जर्मन मिशनरी स्कूल मध्ये झाले. सगळ्यांमध्ये मिळून मिसळून राहण्याचा बिरसाचा स्वभाव होता. त्यामुळे तरुण वयात त्यांनी समवयस्क आणि समविचारी सहकार्यांचे संघटन केले.

〉 नाव

  बिरसा मुंडा

〉 जन्म

  15 नोव्हेंबर 1875

  उलिहाटू,खुंटी

  झारखंड ,ब्रिटिश भारत

〉 वडील

  सुगन मुंडा

〉 आई

  कर्मी हातू मुंडा

〉 ओळख

  क्रांतिकारी

〉 मृत्यू

  09 जून 1900

  रांची , झारखंड, ब्रिटिश भारत

  【कॉलरा रोगाने】

बिरसांना आपल्या वडिलांचे सुगन मुंडांचे जबरदस्तीने धर्मांतर केल्याबद्दल ख्रिस्ती मिशनऱ्यांचा व इंग्रजांचा मनस्वी राग येत असे. त्यातच अशिक्षित आदिवासींवर इंग्रजांकडून होणारा अत्याचार पाहून इंग्रज अधिकाऱ्यांना धडा शिकवण्याचा विचार त्यांनी केला. बिरसा मुंडांनी गोडगेडा गावातील स्वामी आनंद पांडे यांना गुरुस्थानी मानले होते. त्यांच्या आशीर्वादाने आणि त्यांच्या सहकार्याने इंग्रज सरकारच्या अन्यायाविरोधात बिरसा मुंडाने छोटा नागपूर क्षेत्रात 1895 साली लढा उभारला.

इंग्रजांनी त्यांना अटक केली व तुरुंगात अतोनात छळ केला. 09 जून 1900 रोजी बिरसा मुंडा यांचा रांची कारागृहात मृत्यू झाला. बिरसा मुंडा यांना लोकांनी जननायक हा किताब बहाल केला.

बिरसा यांचे 1886 ते 1890 या काळात चैबासा येथे वास्तव्य होते. हा कालावधी जर्मन आणि रोमन कॅथोलिक ख्रिश्चन आंदोलनासाठी ओळखला जातो. त्यामुळे सुगन मुंडा यांनी शाळेतून आपल्या मुलाचे बिरसाचे नाव काढून घेतले होते. चैबासा हे तत्कालीन सरदारांच्या राज्याच्या राजधान्यांपासून फार दूर नव्हते. सरदारांच्या आंदोलनांत इंग्रज शिपायांनी बिरसाला अशा प्रकारे पकडले की त्याच्यावर धर्मविरोधी आणि सरकारविरोधी शिक्का मारला गेला. 1890 मध्ये चैबासा सोडून दिल्यानंतर बिरसा आणि त्यांच्या कुटुंबाने जर्मन मिशनचे सदस्यत्व सोडून दिलेली. सरदारांच्या विरोधात आदिवासी ख्रिश्चन होऊ लागले आणि त्यामुळे भारत छोडो आंदोलनाबरोबरच बिसा मुंडा त्याच्या मूळ पारंपरिक आदिवासी धार्मिक व्यवस्थेकडे वळले.

वाढत्या सरदार आंदोलनामुळे त्यांनी कोर्बेरा सोडला. पोराहाट परिसरातील पेरींगच्या गिडियूनच्या नेतृत्वाखालील संरक्षित जंगलात मुंडाच्या पारंपारिक अधिकारांवर केलेल्या निर्बंधांवर लोकप्रिय असहिष्णुतेमुळे झालेल्या आंदोलनात त्यांनी भाग घेतला. 1893-94 च्या दरम्यान गावांमध्ये सर्व कचऱ्याची जमीन, ज्याची मालकी सरकारमध्ये निहित होती, 1882 च्या भारतीय वन अधिनियम 7 च्या अंतर्गत संरक्षित जंगलात गृहीत धरली गेली. सिंहभाममध्ये पलामू आणि मानभूमप्रमाणे जंगल वस्ती सुरू करण्यात आली आणि वन-निवासी समुदायांचे हक्क निश्चित करण्यासाठी घेतले.ज्यामध्ये फक्त गावांचीच नव्हे तर खेड्यांच्या गरजा पूर्ण करण्यासाठी लागवड योग्य जमीन देखील होती. 1894 मध्ये, बिरसा एक शक्तिशाली तरुण, हुशार आणि बुद्धिमान बनले आणि बऱ्याचदा गारबरा येथील डंबरी टँक दुरुस्त करण्याच्या कामाचे कार्य केले.

सिंघममधील शंकरा गावातील शेजारच्या परिसरात त्याला एक उपयुक्त साथीदार सापडला, त्याने तिच्या पालकांना दागदागिने घातली आणि विवाहाच्या कल्पनाबद्दल समजावून सांगितले. नंतर, तुरुंगातून परतल्यावर तिचा दुर्दैवाने मृत्यू झाला. चळकड येथे त्याची सेवा करणाऱ्या आणखी एक महिला माथीस मुंडाची बहीण होती. तुरुंगातून सोडल्यानंतर कोळी मुंडा यांनी ठेवलेल्या कोनेसरच्या मथुरा मुदायांची मुलगी आणि जिरीच्या जगगाव मुंडे यांच्या पत्नीने बिरसाची पत्नियां बनवण्याचा आग्रह धरला. त्याने त्यांना धमकावले आणि जगगाव मुंडे यांची बायको आपल्या पतीला दिली. बिरसा बरोबर राहिलेली आणखी एक सुप्रसिद्ध स्त्री बरुदीहची साली होती.

बिरसा यांनी आपल्या जीवनात नंतरच्या एका टप्प्यावर एकाग्रतावर भर दिला. बिरसा शेतकऱ्यांमधील सर्वात कमी दर्जाच्या गुलाबांमधून उगवला, जो त्यांच्या नावे इतरांपेक्षा वेगळा होता, मुंदारी खुंटकट्टी व्यवस्थेमध्ये फारच कमी अधिकारांचा आनंद घेतात; संस्थापक वंशाच्या सदस्यांनी सर्व विशेषाधिकारांचे एकाधिकार केले होते, परंतु शेती- उत्पादकांपेक्षा ही रित्या चांगली नव्हती. नोकरीच्या शोधात ठिकाणाहून चालत असलेल्या लहान मुलाच्या रूपात बिरसाचा स्वतःचा अनुभव, त्याला शेतीविषयक प्रश्न आणि वनविषयक बाबींमध्ये अंतर्दृष्टी देण्यात आली.

■ नवीन धर्म

देवाच्या संदेशवाहक आणि नवीन धर्माचा संस्थापक होण्यासाठी बिरसाचा दावा मिशनऱ्यांसाठी अयोग्य ठरला. त्याच्या पंथातही ख्रिश्चन धर्म, मुख्यत्वे सरदार होते. त्याच्या कराराची सोपी व्यवस्था कर आकारणी करणाऱ्या चर्चच्या विरोधात होती. एका देवतेच्या संकल्पनेने त्याच्या धर्माला व आर्थिक धर्माचे आरोग्य करणारा, चमत्कार करणारा कार्यकर्ता आणि उपदेशाचा प्रसार करणारा लोक यांच्याकडे अपील केले. मुंडा, ओरेन्स आणि खारीस नवीन संदेष्टा पाहण्यासाठी आणि त्यांच्या आजारांपासून मुक्त होण्यासाठी चाळकडकडे आले. ओराण आणि मुंडा लोकसंख्या पल्मौमध्ये बरवारी आणि चेचरीपर्यंत वाढली. समकालीन आणि नंतरचे लोक गाणे, त्यांच्या लोक, त्यांच्या आनंद आणि अपेक्षा या दिवशी बिरसाचा प्रचंड प्रभाव दर्शवित आहेत. धर्ती आबाचे नाव प्रत्येकाच्या ओठांवर होते. सदाणीतील लोक गीताने दर्शविले की जाति हिंदू आणि मुसलमानांच्या मार्गावर केलेला पहिला प्रभाव देखील नव्या धर्माच्या धर्माकडे आला. बिरसा मुंडा यांनी आदिवासी लोकांना त्यांच्या मूळ पारंपरिक आदिवासी धार्मिक व्यवस्थेचा पाठपुरावा करण्यास सल्ला दिला. त्याच्या शिकवणींनी प्रभावित होऊन आदिवासी लोकांना तो एक संदेश बनला

■ आदिवासी चळवळ

ब्रिटिश औपनिवेशिक व्यवस्थेने आदिवासी कृषी व्यवस्थेस सामंतिक स्थितीत रूपांतरित केले. आदिवासींनी त्यांच्या मूळ तंत्रज्ञानामुळे अधिशेष निर्माण करू शकले नाही, म्हणून छोटानागपुरमधील प्रमुखांनी आदिवासींना शेतकरी स्थापन करण्यास व शेतकरी म्हणून नियुक्त करण्यासाठी आमंत्रित केले. यामुळे आदिवासींनी घेतलेल्या जमिनींचा विपर्यास झाला.नवीन वर्ग अधिक दडपशाही प्रकाराची होती.

■ बिरसा मुंडा यांचे विचार

● बिरसा मुंडा यांनीही आपण सर्वशक्तिमान देवाचे प्रतिनिधी असल्याचा दावा केला.

● बिरसा मुंडानी  हिंदू धर्माच्या तत्त्वांचा पुरस्कार केला.

● मुंडानी एका देवाची कल्पना स्वीकारली आणि त्यांच्या पूर्वीच्या विश्वास प्रणालीकडे परत गेले.

● अखेरीस ते त्या आदिवासी सदस्यांना देवाच्या रूपात प्रकट झाले. ज्याने त्यांना मान्यता दिली.

■ ब्रिटिश लोकांमध्ये चळवळ

1894 मध्ये सर्व मुंडांना एकत्र करून ब्रिटिश सरकारचे भाडे माफ व्हावे यासाठी बिरसा यांनी मोहीम सुरू केली. 1895 मध्ये त्यांना ताब्यात घेण्यात आले आणि हजारीबाग मध्यवर्ती कारागृहात दोन वर्षांची शिक्षा सुनावण्यात आली. दोन वर्षे तुरुंगात राहिल्यानंतर, बिरसाची सुटका झाली आणि त्यांना समजले की त्यांना बंड करण्याशिवाय पर्याय नाही. कारण आदिवासींना ब्रिटिश सत्तेने कायद्याच्या बहाण्याने वेठीस धरले आहे, त्यांच्यापासून सुटकेची मागणी करणे निरर्थक आहे.

■ ब्रिटिश व बिरसा मुंडा संघर्ष

◆ 1897 ते 1900 या काळात मुंडा लोक आणि ब्रिटिश सैन्य यांच्यात युद्धे झाली.

● इंग्रजांनी बिरसा मुंडा आणि त्यांच्या अनुयायांच्या तुरुंगात ठेवले होते.

● ऑगस्ट 1897 मध्ये बिरसा आणि त्यांच्या 400 बाणधारी माणसांनी खुंटी पोलिस स्टेशनवर हल्ला केला.

● 1998 मध्ये टांगा नदीच्या काठावर, मुंडा ब्रिटिश सैन्याशी लढाई झाली.या लढाईत सुरुवातीला ब्रिटीश सैन्याचा पराभव करण्यात आला, परंतु नंतर अनेक स्थानिक टोळी प्रमुखांना परतफेड म्हणून ताब्यात घेण्यात आले.

बिरसा मुंडा यांच्या विषयीची ही माहिती आपणांस कशी वाटली तसेच काही चुका अथवा सुधारणा असतील तर कमेंट बॉक्स मध्ये नक्की कळवा

धन्यवाद...!!